Kinderen met een beperking

Zindelijkheidstraining bij kinderen met een verstandelijke beperking

In het boek ‘Incontinentie bij kinderen’ staan praktische handvaten voor professionals die kinderen met een verstandelijke beperking en hun ouders begeleiden bij zindelijkheidstraining. De informatie op deze pagina is voor een groot gedeelte hiervan overgenomen (Groeneweg & Vijverberg, 2012).

Niet zindelijk zijn voor ontlasting en urine bij kinderen met een ontwikkelingsstoornis wordt vaak gezien als een onvermijdelijk iets. Niets is echter minder waar, sommige kinderen met een verstandelijk beperking worden gewoon zindelijk met het opvolgen van eenvoudige leefregels, zoals het voldoende drinken, regelmatige toilettijden en het toegankelijk maken van een toilet waarop het kind goed en veilig kan zitten. Wel is het zo dat kinderen met een ontwikkelingsachterstand vaak later zindelijk worden en hiervoor meer moeite moeten doen.

Mentale en motorische ontwikkeling

Veel kinderen met een verstandelijke beperking worden niet vanzelf zindelijk. Hun ouders en verzorgers komen op het spreekuur bij de kinderarts of AVG arts met de vraag ‘is zindelijkheid voor mijn kind mogelijk?’. Om zindelijk te kunnen worden moet een kind voldoende rijp zijn, het moet signalen vanuit het lichaam kunnen herkennen en zijn buitenste sluitspieren kunnen beheersen.
Sommige kinderen met een verstandelijke beperking worden zindelijk met het toepassen van eenvoudige leefregels, zoals voldoende drinken en regelmatige toilettijden
Voor veel kinderen met een verstandelijke beperking zijn deze adviezen echter niet voldoende. Als er geen resultaten worden behaald met het toepassen van de adviezen bestaat het gevaar dat ouders en verzorgers gedemotiveerd raken en stoppen met de training. Het kind is dan niet zindelijk en zal de rest van zijn leven luiers dragen.

Voor kinderen met een beperking geldt net als bij kinderen zonder beperking dat het niet zindelijk zijn grote gevolgen heeft. Kinderen kunnen worden uitgesloten van dagactiviteiten. Zo stelt het reguliere basisonderwijs zindelijkheid ook voor kinderen met een beperking als toelatingseis. Kinderen die een luier dragen lopen meer risico gepest te worden, waardoor zij geïsoleerd kunnen raken. Daarnaast gaat de tijd die het kost om verschoont te worden af van de tijd die het kind en zijn ouder(s) aan educatieve of recreatieve activiteiten kan besteden.

Gespecialiseerde centra

Wanneer echter gerichte behandeling plaats vindt kunnen ook veel kinderen met een verstandelijke beperking zindelijk worden. SeysCentra is onder ander gespecialiseerd in multidisciplinaire behandeling van zindelijkheidsproblematiek bij mensen met een ontwikkelingsachterstand. Orthopedagogen, behandelaars, GZ-psychologen, arts en eventueel maatschappelijk werk, fysiotherapie of een voedingsdeskundige zorgen voor een behandeling op maat.

Gedragstherapie is de basis voor alle behandelingen. De belangrijkste gedragstherapeutische elementen die worden toegepast zijn:

• Positieve bekrachtiging: het kind wordt beloond voor gewenst gedrag;
• Shaping: het doelgedrag (leren poepen en plassen op de wc) wordt in kleine stapjes opgebouwd;
• Discrimineren: het kind moet weten welk gedrag het moet tonen om beloond te worden;
• Systematische desensitisatie: de situatie die angst en verzet oproept, wordt systematisch gekoppeld aan sterke beloners. Daardoor blijft de beleving van de beloning hangen en niet de angst;
• Uitdoving: niet meer laten volgen van gebruikelijke versterkers na ongewenst gedrag.

Hulpmiddelen

Een goed toegankelijk toilet, met steunbeugels, een krukje en indien nodig een wc-brilverkleiner, zijn belangrijk om goed en veilig op de wc te kunnen zitten. Als eerste stap is het belangrijk dat kinderen met een verstandelijke beperking leren hoe ze deze hulpmiddelen kunnen gebruiken.

Omdat naar de wc gaan een complexe handeling is en omdat er soms beperkingen op het communicatieve vlak zijn is visuele ondersteuning met behulp van pictogrammen/foto’s/concrete materialen belangrijk. Voorspelbaarheid en overzichtelijkheid in een zindelijkheidstraining worden ook door de kookwekker, het plashorloge of een time-timer gerealiseerd.

Niet zindelijk zijn is een veel voorkomend probleem bij kinderen met een ontwikkelingsachterstand. Anders dan vaak gedacht kan dit probleem wel worden aangepakt. Dit vergt echter veel tijd, inzet en motivatie, niet alleen van het kind maar meer nog van zijn ouder(s) en/of verzorger(s). Zindelijk zijn draagt bij aan de autonomie van het kind en verbetert daarnaast de kwaliteit van leven van het kind en zijn ouder(s). Het is daarom belangrijk kinderen met een verstandelijk beperking door te verwijzen naar een specialistisch centrum voor een behandeling op maat.

Literatuur
Groeneweg, M., & Vijverberg, M. (2012). Incontinentie bij kinderen (1ste ed.). Prelum uitgevers.

Specialistisch behandelcentrum
SeysCentra, De Horst 12, 6581 Malden, https://www.seyscentra.nl/,